Czym są siatki centylowe, jak z nich korzystać i prawidłowo odczytywać?

Siatka centylowa znajduje się w każdej książeczce zdrowia dziecka. Określa ona tempo wzrostu malucha – na podstawie uzyskanych wyników pomiaru wagi i wzrostu można określić, czy pociecha rozwija się prawidłowo. Punktem odniesienia są dane statystyczne. Trzeba dodać, że siatki centylowe aktualizowane są co kilka lat. Jest to wynikiem zmieniającego się tempa wzrostu szkrabów. Dobrze jest upewnić się, czy pomiary odbywają się według najnowszych wytycznych. Chcesz wiedzieć więcej? Zapoznaj się z dalszą częścią artykułu, gdzie znajdziesz zbiór niezbędnych informacji.

Czym są siatki centylowe i do czego służą?

Siatki centylowe to wykresy, które umożliwiają ocenę dynamiki wzrostu dziecka. Uwzględniane są takie dane, jak waga oraz wzrost. Podstawą jest, aby pomiary odbywały się w wyznaczonych terminach. Analizowane są nie tylko aktualne, ale również archiwalne wyniki (np. sprzed pół roku). Wszelkie odstępstwa od normy stanowią znak ostrzegawczy, jednak nie oznaczają, że malec nie rozwija się prawidłowo. Trzeba pamiętać o indywidualnych predyspozycjach.

Warto wiedzieć, że chłopcy i dziewczynki korzystają z innych siatek centylowych. Dlaczego? Przede wszystkim dlatego, że średnia waga noworodka płci męskiej jest o 60 g wyższa. Oznacza to, że proces wzrostu wygląda nieco inaczej.

Niektórzy rodzice monitorują wzrost smyka już na etapie ciąży. W tym wpisie opracowanym przez specjalistę w zakresie przygotowania do ciąży znajdziesz uśrednioną wagę dziecka w poszczególnych etapach życia płodowego.

Gdzie znajdują się siatki centylowe?

Z siatkami centylowymi można zetknąć się przede wszystkim w książeczkach zdrowia dziecka. Nie każdemu rodzicowi przypadną do gustu ręcznie robione wykresy. Alternatywą są elektroniczne siatki centylowe, które dostępne są w sieci. Wystarczy jedynie wprowadzić wymagane dane, a wykres zostanie wygenerowany automatycznie.

Siatki centylowe nie są jedynym wyznacznikiem tego, czy dziecko rozwija się prawidłowo. W przypadku znacznych odstępstw konieczna jest dokładna analiza przypadku. Dane statystyczne mogą okazać się pomocne w identyfikacji rozmaitych schorzeń.

Jak zbudowane są siatki centylowe?

Budowa siatek centylowych jest prosta. Składają się one z pionowej i poziomej osi. 

1. Oś pionowa przedstawia wzrost, wagę, BMI, obwód głowy (dotyczy noworodków i niemowląt.
    
2. Oś pozioma określa wiek w miesiącach lub latach.
    

Linie (wykresy) znajdujące się na siatce nazywane są centylami lub percentylami. Pomiędzy liniami znajduje się kanał centylowy, który przedstawia dane statystyczne populacji. Pozwala on określić, ile dzieci osiągnęło podobne/niższe/wyższe wyniki pomiaru. 

Kanały centylowe znajdują się między 3-10, 10-15, 25-50, 50-75, 75-97 centylem. Mogłoby się wydawać, że korzystanie z siatki centylowej jest trudne, jednak nie jest to prawdą!

Jak korzystać z siatek centylowych?

Pierwszym krokiem jest wybór odpowiedniej siatki centylowej (dla chłopca lub dziewczynki). Następnie należy wskazać wiek (oś pozioma) oraz wagę (oś pionowa). Przecinające się linie tworzą punkt, który wyznacza aktualny centyl. Linie powyżej wskazują, ile dzieci w konkretnym wieku jest cięższych. Linie poniżej krzywej szacują, ile maluchów jest lżejszych. Trzeba pamiętać, że do „badania” stosowane są dane uśrednione, które aktualizowane są co kilka lat.
 

Co oznacza 10 centyl? Około 90% dzieci waży więcej, natomiast 10% waży mniej. W przypadku 90 centyla, tylko 10% maluchów z danej populacji waży więcej, a 90% mniej. Oba przypadki wymagają bacznej obserwacji, ponieważ znajdują się na pograniczu normy. Lekarz podczas odczytywania wyników bierze pod uwagę cały tor rozwoju szkraba. Zdarza się, że malec rozwija się przez kilka lat harmonijnie, a wzrost został zakłócony np. przez chorobę.

Jaki centyl jest prawidłowy?

W przypadku siatek centylowych można wyróżnić normę wąską oraz szeroką. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wskazuje za normę jedno i dwa odchylenia standardowe (15/85 i 3/97 centyli). W Polsce obowiązują nieco inne standardy – norma wąska (10/90 centyli) oraz szeroka (3/97 centyli). Należy podkreślić, że podczas interpretacji wyniku kluczowy jest rodzaj siatki.

Siatki centylowe opracowane przez WHO są inne od europejskich. Dane statystyczne zbierane są na pięciu kontynentach, takich jak Norwegia, USA, Oman, Indie, Brazylia, Ghana. Uwzględniają one wyłącznie dzieci do 5 roku życia. Ciekawe jest, że tempo wzrostu maluchów było podobne, a pochodzenie nie miało tutaj znaczenia.

W Polsce korzysta się przede wszystkim z siatek centylowych opracowywanych przez Instytut Matki i Dziecka. Dane statystyczne pochodzą od WHO, jednak kanały centylowe dostosowywane są do lokalnej populacji.

Centrum Zdrowia Dziecka proponuje dwa rodzaje siatek centylowych:

• OLAF – uwzględnia dzieci w wieku szkolnym (7-18 lat). W badaniach statystycznych wzięło udział około 17 000 dzieci z 16 województw. 
• OLA – uwzględnia dzieci od 3 roku życia. Oznacza to, że od momentu narodzin do ukończenia 3 lat należy korzystać z ogólnodostępnych siatek WHO.