Jak wytłumaczyć dziecku śmierć?

Śmierć jest dla nas tematem tabu, od którego skutecznie się odgradzamy. Skoro nawet nam trudno jest rozmawiać o umieraniu, jak oswoić z tą kwestią naszą pociechę? Dla dzieci pojęcie śmierci jest równie tajemnicze i nieodgadnione, co dla dorosłych. Jak więc przygotować się do rozmowy z maluchem na ten trudny temat?

Co to jest śmierć? Co znaczy, że ktoś umarł? Dlaczego nie ma już babci/dziadka/wujka?

Przede wszystkim należy przeprowadzić dziecko przez wyjaśnienie cech różnych etapów życia, tłumacząc mu, że każdy człowiek, każde zwierzę, każda żyjąca istota rodzi się, dojrzewa, starzeje się, a później umiera. Jest to sposób na oswojenie dziecka z cyklem życia i wskazanie mu, że nic nie jest wieczne. Maluch powinien wiedzieć, że osoba która umarła nie oddycha i jej serce przestało już bić. Doskonałą podporą mogą być czytanki, bajki i ilustracje pokazujące zagadnienia związane ze śmiercią. Są one przygotowane przez doświadczonych pedagogów i pomogą przeprowadzić dziecko przez trudną tematykę umierania.

 

Dlaczego jak ktoś umrze to wszyscy płaczą?

Dziecko musi wiedzieć, że nieprzyjemne uczucia towarzyszące śmierci bliskiej osoby są naturalne i można je wyrazić w dowolny sposób. Jeśli śmierć spotkała kogoś z bliskich, rodzice powinni przygotować dziecko do żałoby i pozwolić mu przeżywać ją na swój sposób. Często maluchy chcą po prostu napisać wiersz, list lub namalować obrazek. Pozwólmy im na to i wspierajmy w tym.
 

Czy ty mamo/tato też umrzesz? Czy ja umrę?

Dziecko musi wiedzieć, że każdy umiera. Drzewo, kwiat, zwierzę i człowiek. Jednak pamiętajmy o podkreślaniu, że my żyjemy, mama i tata są zdrowi i dziecko też, dlatego nie trzeba się bać. Nie można w maluchu umacniać lęku przed śmiercią, który może zaburzyć jego poczucie bezpieczeństwa.
 

Gdzie jest teraz człowiek, który umarł? Gdzie się idzie po śmierci? Jak powiedzieć dziecku o śmierci?

Przede wszystkim trzeba poznać wyobrażenia dziecka na ten temat i wysłuchać ich. Rodzice powinni delikatnie przekazać swoje zdanie, nie negując wyobrażenia swojej pociechy. Dla dziecka najważniejsze jest, by osoba tłumacząca mu tak trudny temat była szczera i wiedziała o czym mówi. Dzieci szybko potrafią zorientować się gdy ktoś unika odpowiedzi lub nie jest szczery. W sytuacji, kiedy nie wiemy jak odpowiedzieć na pytanie, warto wytłumaczyć maluchowi, że zmarła osoba nigdy nie zostanie zapomniana, patrzy na nas z lepszego świata i na zawsze pozostanie w naszych myślach.
 

Dlaczego idziemy na cmentarz? Co to jest grób? Co to jest pogrzeb?

Święto Zmarłych, obchodzone 1 listopada, jest doskonałą okazją, by porozmawiać z dzieckiem na temat śmieci. Tego dnia dzieci chodzą na cmentarze, zapalają lampki, pomagają przy porządkowaniu grobów. Warto wyjaśnić maluchowi, że odwiedzanie grobu jest wizytą u tych, którzy już odeszli. Niech dziecko wie, że odwiedzając przodków na cmentarzu może o nich porozmawiać, powspominać i pomodlić się. 1 listopada to dzień wspomnień i niech takim dniem będzie dla Twojego dziecka. Zaprowadź je na cmentarz, opowiedz o bliskich, których już nie ma i zapalcie wspólnie znicz, by uczcić ich pamięć.

Kiedy czeka nas pogrzeb bliskiej osoby z pewnością zastanawiamy się, czy zabrać ze sobą naszą pociechę? Kilkuletnie dziecko nie jest  gotowe by uczestniczyć w tak trudnym przedsięwzięciu, dlatego należy uwzględnić jego indywidualne cechy charakteru i wrażliwość. Jeśli nasze dziecko będzie chciało wybrać się na pogrzeb, nie powinniśmy mu tego zabraniać i odmawiać pożegnania ze zmarłą osobą. Najważniejsza wtedy jest rozmowa, która oswoi malucha z ceremonią. Podczas samego pogrzebu nie podchodźmy z naszą pociechą do otwartej trumny - niech zapamięta zmarłą osobę taką, jaka była za życia.
 

Co jeśli nasze dziecko dowie się o śmierci w niespodziewany dla nas sposób, a na przygotowania jest już za późno?

„Mój mały obudził się w nocy z płaczem, śniły mu się jakieś koszmary. Następnego dnia dowiedziałam się, że gdy był z babcią na cmentarzu i spytał o grób dziadka, teściowa powiedziała, że dziadek leży 3 metry pod ziemią. Dlatego musiałam go uspokajać”.

Jak zachować się w takiej sytuacji? Przede wszystkim powinniśmy wytłumaczyć maluchowi, że pogrzeb to pożegnanie zmarłej osoby, która już nie oddycha, nic nie czuje i nie może się już do nas odezwać. Niech Twoje dziecko wie, że grób jest miejscem symbolicznym, a zmarła osoba znajduje się w innym miejscu i zawsze będzie blisko nas.

Podczas rozmów o umieraniu łatwo przestraszyć dziecko nieodpowiednim przykładem lub wprowadzić je w błąd.

 

Wobec tego, czego nie wolno mówić o śmierci?

• Wieczny sen
  Nie wyjaśniajmy naszemu dziecku tajemnic śmierci, mówiąc, że zmarła osoba „śpi” i już się nie obudzi. Tego rodzaju tłumaczenie może jedynie wystraszyć naszą pociechę. Dziecko zrozumie, że skoro babcia lub dziadek zasnęli to muszą się obudzić. Jeśli dodatkowo powiemy, że osoba, która umarła już się nie obudzi, nasz maluch może przeżywać lęk przed snem. Nie bójmy się słów, które dadzą dziecku do zrozumienia, że zmarła osoba już nie wróci. Będzie to bolesne dla naszej pociechy, ale szybciej się z tym pogodzi, niż z fałszywymi pojęciami.
   
• Daleka podróż
  Wyjaśnianie śmierci bliskiej osoby, która udała się w długą podróż nie przedstawi dziecku istoty śmierci, a jedynie wzbudzi nadzieję powrotu. Jeśli dodamy, że zmarła osoba nie wróci z podróży, dziecko może poczuć się porzucone i opuszczone. Nasza pociecha będzie wtedy zastanawiać się dlaczego babcia, czy dziadek nie pożegnali się z nią i wyjechali na zawsze.
   
• Śmiertelna choroba
  Nie wolno sprowadzać śmierci do efektu choroby. Dziecko nie odróżnia poważnych (śmiertelnych) chorób od grypy czy przeziębienia. Możemy tylko wystraszyć malucha tłumacząc mu, że „dziadka zabrała choroba”.
   
• Uniki i odskoki
  Śmierć to pojęcie, z którym wiążą się łzy, smutek, cierpienie, ból i żal. Temat ten dotyczy bezpośrednio życia każdego człowieka, dlatego nie powinniśmy go unikać w rozmowie z naszą pociechą. Pamiętajmy też, że sami nie znamy wszystkich odpowiedzi i nie musimy się tego wstydzić przed dzieckiem.
   

Wszystko co możemy, i czego nie możemy, powiedzieć maluchowi zależy tak naprawdę od jego wrażliwości, dojrzałości emocjonalnej i osobistych cech charakteru. Dlatego to właśnie my, rodzice, najlepiej wiemy jak zareaguje nasze dziecko. Temat śmierci jest jednym z tych trudnych, o ile nie najtrudniejszym. Musimy więc wykazać się delikatnością i odwołać się do wyobraźni dziecka.