Badania prenatalne - kiedy wykonujemy?

Najczęściej wystarczy zwykłe USG – to najlepszy miernik zdrowia malucha, ale istnieją również inne sposoby na to, aby potwierdzić, że płód rozwija się prawidłowo. Robi się je jeszcze w większości w pierwszym trymestrze ciąży.
 

Badania te nie są koniecznością, nikt nie każe ich robić, jednak jeśli masz ponad 35 lat, w rodzinie były choroby genetyczne lub już kiedyś urodziłaś dziecko z zespołem Downa lub innymi wadami układu nerwowego, warto się im poddać. Dostaniesz skierowanie od lekarza, dzięki którym badanie to będzie bezpłatne – zrefunduje je NFZ. W innym przypadku, gdy po prostu robisz badania bo się obawiasz o zdrowie dziecka, najprawdopodobniej będziesz musiała za nie niestety zapłacić – w zależności od techniki badanie 200 do 700 zł.
 

Kalendarz badań w ciąży

Poniżej podajemy pokrótce, jak według standardów opieki okołoporodowej powinna wyglądać opieka w ciąży. Pierwsza wizyta u ginekologa powinna odbyć się najpóźniej do 10. tygodnia ciąży, a kolejne wizyty średnio co 4 tygodnie, a od około 34. tygodnia ciąży – co 2 tygodnie. Należy przestrzegać wyznaczonych terminów wizyt, nawet jeśli czujesz się dobrze. Ciążę może prowadzić zarówno lekarz ginekolog-położnik, jak i położna. W trakcie pierwszej wizyty ciążowej oprócz standardowego wywiadu lekarskiego powinnaś zostać poinformowana o możliwości wykonania badań w kierunku wad genetycznych. Jeśli ciąża jest prowadzona przez położną, powinnaś odbyć też konsultację u ginekologa.

 

Badania w ciąży - I trymestr

• Badanie ginekologiczne – wykonywane w pierwszym trymestrze co miesiąc, służy m.in. kontroli prawidłowego rozwoju ciąży.
• Cytologia – powinna być wykonana w czasie pierwszej ciążowej wizyty u ginekologa; jest to podstawowe badanie profilaktyczne, które ma na celu sprawdzenie, czy w drogach rodnych nie ma infekcji ani żadnych innych nieprawidłowości.
• Pomiar ciśnienia tętniczego krwi (RR) – wykonywany w czasie każdej wizyty u ginekologa; kontrola ciśnienia krwi w ciąży jest potrzebna w celu wykluczenia lub wykrycia nadciśnienia tętniczego, które nieleczone może wywołać niebezpieczne zatrucie ciążowe (objawami są wysokie ciśnienie krwi, białkomocz, obrzęki ciała).
• Analiza krwi (odczyn VDRL; krzepliwość i grupa krwi – jeśli nie masz odpowiedniego dokumentu potwierdzającego twoją grupę krwi; test IgG i IgM w kierunku toksoplazmozy, cytomegalii, różyczki; HbsAg na obecność wirusa WZW B; test na HIV; przeciwciała odpornościowe w przypadku ujemnego czynnika Rh) – badanie wykonuje się raz w czasie ciąży; badania te służą m.in. rozpoznaniu twojej grupy krwi; jeśli masz ujemny czynnik Rh, należy wtedy oznaczyć grupę krwi i czynnik Rh ojca dziecka, bo jeśli dziecko odziedziczy dodatnie Rh ojca, to zaistnieje konflikt serologiczny – w przypadku konfliktu serologicznego kilkakrotnie w ciąży bada się w surowicy krwi matki poziom przeciwciał anty-D i w razie potrzeby podaje się neutralizującą je immunoglobulinę (28-30 tydzień ciąży); analiza krwi pozwala też ustalić przebyte lub obecnie toczące się infekcje i rozpocząć leczenie.
• Morfologia krwi (hemoglobina HGB, krwinki czerwone E, krwinki białe L, płytki krwi PLT, hematokryt Ht, glukoza GTT) – wykonywana co miesiąc; morfologię krwi należy wykonać na czczo; to badanie wykrywa poważną chorobę w ciąży, jaką jest anemia – jej rozpoznanie jest powodem zmiany diety i czasem również leczenia farmakologicznego.
• Badanie stężenia glukozy we krwi na czczo – wykonywane na początku I trymestru ciąży w celu wykrycia lub wykluczenia cukrzycy ciężarnych; do badania należy być na czczo.
• Badanie ogólne moczu (barwa, przejrzystość, odczyn, ciężar właściwy, białko, glukoza, osad) – wykonywane co miesiąc; dzień przed badaniem nie jedz pokarmów wysokobiałkowych ani zawierających silny barwnik, np. buraczków; mocz do badania powinien pochodzić z pierwszej porannej porcji ze środkowego strumienia.
• Badanie USG – w I trymestrze wykonywane najczęściej między 11. a 14. tygodniem ciąży; na tym etapie jest to zwykle badanie USG wykonywane przez pochwę.
• Pomiar masy ciała – powinien być wykonywany podczas każdej wizyty u ginekologa; jeśli masz nudności i wymioty, waga może spadać.
• Wizyta u stomatologa – należy ją odbyć, kiedy dowiesz się o ciąży; niektóre choroby zębów i dziąseł trzeba wyleczyć, bo mogą powodować zagrożenia w przebiegu ciąży.

Jeśli chorujesz na jakąś chorobę przewlekłą, konieczna może być konsultacja internistyczna/specjalistyczna. Wraz z lekarzem trzeba ustalić zmiany w leczeniu związane z ciążą, np. wyeliminować leki niekorzystne dla dziecka i zastąpić je innymi, bezpiecznymi.

Jeśli w badaniu cytologicznym wyjdą nieprawidłowości, a ponadto występuje świąd pochwy, pieczenie, upławy, konieczne może okazać się dodatkowe badanie – tzw. biocenoza pochwy (badanie czystości pochwy). To badanie w ciąży pozwala określić, co wywołało proces zapalny w drogach rodnych – bakterie, grzyby czy wirusy – i podjąć odpowiednie leczenie.

 

W I trymestrze ciąży (pomiędzy 10. a 14. tygodniem ciąży) można wykonać również test PAPP-A i test potrójny HCG (po 14. tygodniu ciąży). To badanie nie wymaga z twojej strony specjalnego przygotowania. Test PAPP-A polega na pobraniu od kobiety ciężarnej krwi i badaniu USG przezierności karkowej płodu. Badanie służy ocenieniu ryzyka chorób genetycznych u dziecka, takich jak zespół Edwardsa, Patau, Turnera czy zespół Downa. Test PAPP-A to badanie nieinwazyjne, stanowiące doskonałą alternatywę dla prenatalnej diagnostyki inwazyjnej (amniopunkcja, biopsja trofoblastu, kordocenteza) u kobiet rodzących po 35. roku życia.

Kordocentezę można wykonać od 19 tygodnia ciąży. Jest to inwazyjne badanie prenatalne wykonywane pod kontrolą USG, polegające na pobraniu krwi z naczynia pępowinowego płodu, by uzyskać krew płodu do dalszych testów. Wykonuje się w diagnozowaniu wad genetycznych i choroby hemolitycznej. Amniopunkcja to badanie wód płodowych, które może być wykonane między 15. a 20. tygodniem ciąży. Polega na nakłuciu igłą jamy owodni pod kontrolą USG w celu pobrania płynu owodniowego (wód płodowych) do badania.

 

Badania w ciąży - II trymestr

• Badanie ginekologiczne i położnicze – powinno być wykonywane co miesiąc, jest to badanie palpacyjne i przy pomocy wziernika, badanie wysokości dna macicy.
• Pomiar ciśnienia tętniczego krwi (RR) – należy wykonywać podczas każdej wizyty u ginekologa; nie powinno przekraczać 140/90 mmHg, wysokie ciśnienie w ciąży grozi zatruciem ciążowym (gestoza).
• Pomiar masy ciała – należy wykonywać podczas każdej wizyty u ginekologa; powinnaś ważyć około 3-6 kg więcej niż przed ciążą.
• Morfologia krwi (hemoglobina HGB, krwinki czerwone E, krwinki białe L, płytki krwi PLT, hematokryt Ht, glukoza GTT) – wykonywana co miesiąc; należy powtórzyć badanie w kierunku toksoplazmozy, jeśli wcześniej wynik IgG był ujemny.
• Badanie ogólne moczu (barwa, przejrzystość, odczyn, ciężar właściwy, białko, glukoza, osad) – należy wykonywać co miesiąc; badanie moczu służy sprawdzeniu, czy w drogach moczowych nie ma infekcji.
• Badanie USG – w II trymestrze wykonywane między 19. a 22. tygodniem ciąży; to badanie jest obowiązkowe, bo ocenia anatomię płodu ze szczególnym uwzględnieniem budowy serca; już teraz możesz poznać płeć swojego dziecka.
• Test obciążenia glukozą – powinien być wykonany między 24. a 28. tygodniem ciąży; polega na pomiarze poziomu glukozy we krwi na czczo oraz w godzinę po wypiciu dawki 50 g glukozy, służy rozpoznaniu/wykluczeniu cukrzycy u ciężarnej.
• Wizyta u stomatologa – powinna odbyć się raz na 3 miesiące; po wykonaniu koniecznego leczenia trzeba kontrolować stan jamy ustnej.
• Jeśli badanie cytologiczne i/lub biocenoza pochwy nie zostały wykonane w I trymestrze ciąży, powinnaś dostać teraz skierowanie na te badania. U kobiet z ujemnym czynnikiem Rh należy oznaczyć przeciwciała anty-Rh. Osoba sprawująca opiekę nad twoją ciążą powinna cię skierować do położnej środowiskowo-rodzinnej, a także zasugerować uczęszczanie na zajęcia szkoły rodzenia – jeśli nie ma przeciwwskazań. Jeśli z poprzednich badań wynika, że nie masz przeciwciał przeciwko toksoplazmozie, w III trymestrze lekarz zaleci wykonanie kolejnego badania.

 

Badania w ciąży - III trymestr

• Badanie ginekologiczne i położnicze – powinno być wykonywane co cztery tygodnie, a pod koniec ciąży co tydzień; badanie służy kontroli wysokości dna macicy i rozwarcia szyjki macicy.
• Pomiar ciśnienia tętniczego krwi (RR) – należy wykonywać podczas każdej wizyty u ginekologa; ciśnienie krwi nie powinno przekraczać 140/90 mmHg.
• Pomiar masy ciała – należy wykonywać podczas każdej wizyty u ginekologa; pod koniec III trymestru powinnaś ważyć około 9-12 kg więcej niż przed ciążą.
• Morfologia krwi (hemoglobina HGB, krwinki czerwone E, krwinki białe L, płytki krwi PLT, hematokryt Ht, glukoza GTT) – wykonywana co miesiąc; badanie służy kontroli właściwej pacy nerek oraz wykluczeniu infekcji układu moczowego.
• Badanie ogólne moczu (barwa, przejrzystość, odczyn, ciężar właściwy, białko, glukoza, osad)  – wykonywane co miesiąc; ma na celu sprawdzenie, czy w drogach moczowych nie ma infekcji.
• Posiew z kanału szyjki macicy – trzeba wykonać około 37. tygodnia ciąży; sprawdza florę bakteryjną dróg rodnych, aby wykluczyć obecność bakterii niebezpiecznych dla dziecka podczas porodu, np. paciorkowców typu B.
• Ocena ruchliwości płodu przez matkę – można ją rozpocząć od 34. tygodnia ciąży; zapisujesz ilość ruchów płodu w określonym czasie, np. 3 razy dziennie w czasie 60 minut.
• Wizyta u stomatologa – raz na 3 miesiące; po wykonaniu koniecznego leczenia należy kontrolować stan jamy ustnej.
• Antygen HbsAg – należy wykonać pod koniec ciąży; badanie robi się w kierunku wykluczenia żółtaczki typu B.
• Badanie USG – w III trymestrze wykonywane po 34. tygodniu ciąży; sprawdza stan łożyska, warunki dla dalszego rozwoju dziecka w macicy i przypuszczalną masę dziecka.
• Badanie KTG – można je rozpocząć od 34. tygodnia ciąży; badanie monitoruje pracę serca i ruchy płodu oraz czynność skurczową macicy, powtarzane aż do porodu.

Pod koniec ciąży zalecane jest również badanie przesiewowe w kierunku kiły (odczyn Wassermanna, testy kłaczkujące VDRL lub USR) i badanie czystości pochwy.
 

Jeśli w II trymestrze ciąży badanie poziomu glukozy we krwi wyszło nieprawidłowo, w III trymestrze robi się test powtórny.
 

 

U kobiet z grupy podwyższonego ryzyka zaleca się wykonanie oznaczenia przeciwciał anty-HIV.

Gdy minie 40 tydzień ciąży, zgłaszaj się do lekarza lub położnej co 2-3 dni na badanie USG i KTG. Gdy minie 41. tydzień ciąży, dostaniesz skierowanie do szpitala.
 

• VDRL w ciąży – badanie przesiewowe w kierunku kiły, wykonywane rutynowo na początku ciąży i w 37. tygodniu ciąży, czyli niedługo przed porodem, by upewnić się, czy matka nie jest zarażona bakterią kiły, groźną dla dziecka. Przeprowadzane jak każde inne badanie krwi. Niegdyś badaniem przesiewowym w diagnostyce kiły był odczyn Wassermanna (WR), ale obecnie jest on zastępowany przez inne testy diagnostyczne.
• Badania prenatalne – badania wykonywane w czasie ciąży, których wykonanie jest nieobowiązkowe, ale zalecane, gdy skończyłaś 35 lat lub w twojej rodzinie zdarzały się wady genetyczne. Pomagają ustalić ryzyko zachorowania i ewentualnie rozpocząć leczenie dziecka jeszcze w czasie rozwoju w łonie mamy. W przypadku niektórych badań prenatalnych można ubiegać się o ich refundację z NFZ.